Chuẩn mực IFRS 15 và những điều doanh nghiệp cần hết sức lưu ý

1. IFRS 15 là gì?

IFRS 15 – Revenue from Contracts with Customers – là chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế do IASB (International Accounting Standards Board) ban hành, quy định cách thức doanh nghiệp ghi nhận doanh thu từ hợp đồng với khách hàng.

Mục tiêu của IFRS 15 là tạo ra một mô hình chung, rõ ràng và minh bạch hơn trong việc ghi nhận doanh thu, thay thế cho các chuẩn mực trước đây vốn có sự khác biệt giữa IFRS và US GAAP.

Điều này trở nên đặc biệt quan trọng khi các công ty đại chúng ở Việt Nam sẽ bắt buộc lập báo cáo tài chính theo IFRS muộn nhất vào năm 2025. Các nhà quản trị, nhà đầu tư và chuyên gia phân tích cần nắm rõ các khác biệt này để chuẩn bị cho sự thay đổi.

2. Những hạn chế của các chuẩn mực kế toán cũ về ghi nhận doanh thu

Trong thực tế, nhiều doanh nghiệp hiện nay thường cung cấp các gói sản phẩm/dịch vụ kết hợp. Loại giao dịch này đặt ra thách thức: doanh thu cần được phân bổ cho từng cấu phần trong gói, nhưng các chuẩn mực kế toán cũ lại chưa đưa ra hướng dẫn đủ rõ ràng. Và điều này thường mang đến rất nhiều rắc rối. 

Ngành viễn thông là ví dụ điển hình, khi hình thức bán gói dịch vụ kèm sản phẩm diễn ra phổ biến, ghi nhận doanh thu gặp nhiều trở ngại đến mức họ phải xây dựng hướng dẫn kế toán riêng để xử lý. 

Đáng buồn hơn, một số doanh nghiệp còn tận dụng khoảng trống này để ghi nhận doanh thu theo hướng có lợi, chẳng hạn ghi nhận toàn bộ doanh thu ngay khi giao sản phẩm/hoàn thành dịch vụ đầu tiên, dù hợp đồng vẫn còn các nghĩa vụ chưa thực hiện.

Không chỉ dừng lại ở đó, nhiều hợp đồng thoạt nhìn có vẻ chỉ liên quan đến một sản phẩm, nhưng thực chất bao gồm nhiều yếu tố. Điển hình là bán gói sản phẩm đi kèm bảo hành. Trong trường hợp này, phần bảo hành không còn đơn thuần là nghĩa vụ sau bán hàng, mà cần được xem như một dịch vụ độc lập. Tuy nhiên, chuẩn mực cũ chưa có hướng dẫn để xử lý tình huống này.

Một điểm hạn chế khác là việc chưa làm rõ cách xử lý các hợp đồng có liên quan mật thiết đến nhau. Chẳng hạn, giao dịch bất động sản có thể được tách thành hợp đồng chuyển nhượng đất và hợp đồng xây dựng công trình. Tuy nhiên, xét về bản chất, đây lại là một hợp đồng duy nhất nhằm chuyển nhượng bất động sản hoàn chỉnh.

Chính vì thiếu hướng dẫn cụ thể trong các tình huống như trên, việc ghi nhận doanh thu giữa các doanh nghiệp thường không thống nhất, gây khó khăn cho việc so sánh. Sự ra đời của IFRS 15 – Doanh thu từ hợp đồng với khách hàng đã khắc phục đáng kể những hạn chế này, thay thế cho hệ thống chuẩn mực và diễn giải cũ vẫn còn nhiều “hạn chế”.

3. Nguyên tắc cốt lõi của IFRS 15

IFRS 15 dựa trên một nguyên tắc cốt lõi:

Doanh nghiệp chỉ ghi nhận doanh thu khi (hoặc trong lúc) hoàn thành việc chuyển giao hàng hóa hoặc dịch vụ cho khách hàng, và số tiền ghi nhận phải phản ánh giá trị mà doanh nghiệp kỳ vọng sẽ nhận được.

4. 5 bước ghi nhận doanh thu theo IFRS 15

Bước 1: Xác định hợp đồng với khách hàng
Doanh nghiệp cần đảm bảo hợp đồng được lập thành văn bản (hoặc có hình thức tương đương), có tính pháp lý, xác định rõ quyền và nghĩa vụ của các bên. Trường hợp có nhiều hợp đồng nhưng điều khoản gắn kết chặt chẽ và được thương lượng như một gói thống nhất, IFRS 15 yêu cầu phải xem xét và xử lý chúng như một hợp đồng duy nhất.

Bước 2: Xác định các nghĩa vụ thực hiện (performance obligations)
IFRS 15 nhấn mạnh rằng một hợp đồng có thể bao gồm nhiều cam kết riêng biệt. Mỗi nghĩa vụ thực hiện là một hàng hóa hoặc dịch vụ mà khách hàng nhận được lợi ích. Ví dụ: hợp đồng phần mềm có thể bao gồm bản quyền sử dụng, dịch vụ bảo trì và đào tạo. Doanh nghiệp cần tách bạch rõ các nghĩa vụ này, vì mỗi nghĩa vụ sẽ tương ứng với một dòng doanh thu riêng. Đây thường là bước khó nhất do chuẩn mực đưa ra khái niệm khá trừu tượng.

Bước 3: Xác định giá trị giao dịch (transaction price)
Ở bước này, doanh nghiệp cần xác định tổng giá trị hợp đồng, bao gồm cả các yếu tố biến động như chiết khấu, thưởng khối lượng, yếu tố tài chính khi thời điểm thanh toán khác biệt đáng kể so với thời điểm thực hiện nghĩa vụ, hoặc các hình thức thanh toán phi tiền tệ (ví dụ: tài sản khác, điểm thưởng). Đây là khâu phức tạp vì giá trị thực tế không phải lúc nào cũng trùng khớp với số tiền ghi trong hợp đồng.

Bước 4: Phân bổ giá trị giao dịch cho từng nghĩa vụ
Tổng giá trị hợp đồng sau khi xác định sẽ được phân bổ vào từng nghĩa vụ thực hiện dựa trên giá bán độc lập của từng hàng hóa/dịch vụ. Trường hợp không có giá rõ ràng, doanh nghiệp phải ước tính dựa trên các dữ liệu khách quan. Quy định này nhằm tránh tình trạng phân bổ tùy tiện, làm sai lệch doanh thu.

Bước 5: Ghi nhận doanh thu khi nghĩa vụ được thực hiện
Doanh thu chỉ được ghi nhận khi nghĩa vụ trong hợp đồng đã được hoàn thành, tức khi quyền kiểm soát hàng hóa hoặc dịch vụ được chuyển giao cho khách hàng. IFRS 15 quy định hai hình thức ghi nhận:

• Tại một thời điểm: thường áp dụng cho việc bán hàng hóa.
• Trong một khoảng thời gian: thường áp dụng cho cung cấp dịch vụ hoặc các dự án kéo dài.

Việc lựa chọn cách nào không tùy ý, mà phụ thuộc vào bản chất nghĩa vụ. Doanh nghiệp sẽ xem xét trước liệu nghĩa vụ có đủ điều kiện để ghi nhận theo phương pháp “dần trong thời gian” hay không; nếu không, doanh thu phải được ghi nhận tại một thời điểm.

5. Ví dụ thực tế: Ghi nhận doanh thu theo IFRS 15

Ví dụ ngành công nghệ:
Một công ty bán phần mềm ERP kèm dịch vụ bảo trì 2 năm. Trước IFRS 15, nhiều doanh nghiệp có thể ghi nhận toàn bộ doanh thu ngay khi ký hợp đồng. Với IFRS 15, doanh thu từ license phần mềm được ghi nhận khi chuyển giao, còn doanh thu dịch vụ bảo trì phải được phân bổ và ghi nhận dần trong 24 tháng.

Ví dụ ngành xây dựng:
Một doanh nghiệp xây dựng ký hợp đồng 2 năm, giá trị 100 tỷ. Theo IFRS 15, doanh thu không thể dồn hết vào cuối kỳ mà phải ghi nhận theo tiến độ hoàn thành (percentage of completion).

6. Thách thức khi áp dụng IFRS 15

Hợp đồng có nhiều nghĩa vụ thực hiện

Một trong những thay đổi quan trọng nhất là việc xử lý các hợp đồng tích hợp nhiều sản phẩm hoặc dịch vụ. Theo chuẩn mực cũ, các hợp đồng như vậy thường được ghi nhận doanh thu một lần, tập trung vào sản phẩm chính, trong khi chi phí cho các phần phụ được trích trước. Ngược lại, IFRS 15 yêu cầu tách từng nghĩa vụ thực hiện thành các đơn vị riêng biệt, phân bổ giá trị hợp đồng cho từng phần và chỉ ghi nhận doanh thu khi nghĩa vụ đó hoàn thành. Do vậy, một phần doanh thu sẽ được ghi nhận muộn hơn so với trước đây.

Xử lý cấu phần tài chính
IFRS 15 cũng yêu cầu xem xét yếu tố tài chính trong hợp đồng. Nếu khách hàng trả tiền sớm hơn thời điểm nhận sản phẩm, về bản chất, khách hàng đang “cho vay” nhà cung cấp. Ngược lại, nếu thanh toán bị hoãn lại lâu sau khi sản phẩm được bàn giao, thì doanh nghiệp đã cấp tín dụng cho khách hàng. Dù không được nêu trực tiếp trong hợp đồng, yếu tố tài chính này vẫn tồn tại và cần được tách riêng để hạch toán như chi phí hoặc thu nhập tài chính. Vấn đề này đặc biệt đáng chú ý trong lĩnh vực bất động sản và xây dựng, nơi các dòng tiền và lịch thanh toán thường kéo dài.

Xác định vai trò: chủ thể hay đại lý
Một điểm khác mà VAS chưa đề cập đầy đủ là việc phân biệt doanh nghiệp là chủ thể (principal) hay đại lý (agent) trong các giao dịch có bên trung gian. IFRS 15 đưa ra bộ tiêu chí cụ thể để đánh giá, qua đó xác định đúng vai trò và tránh việc ghi nhận doanh thu vượt quá thực chất kinh tế.

7. Giải pháp: Công nghệ ERP hỗ trợ IFRS 15

Trong bối cảnh này, công nghệ đóng vai trò quan trọng. Một hệ thống ERP hiện đại có thể giúp doanh nghiệp:

• Quản lý hợp đồng tự động: Lưu trữ, phân tích và cập nhật trạng thái hợp đồng.
• Phân bổ doanh thu chuẩn IFRS 15: Tự động phân tách giá trị giao dịch cho từng nghĩa vụ, giảm sai sót thủ công.
• Báo cáo minh bạch: Xuất báo cáo tài chính theo chuẩn quốc tế, dễ dàng phục vụ kiểm toán.
• Tích hợp dữ liệu liên phòng ban: Kết nối bán hàng, pháp lý, kế toán, vận hành trên cùng một nền tảng.

Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp đang trong lộ trình chuyển đổi sang IFRS. Đây là thời điểm phù hợp để kết hợp triển khai ERP và IFRS 15 cùng lúc, giúp tối ưu nguồn lực và đảm bảo tuân thủ.

8. Kết luận

IFRS 15 không chỉ đơn thuần là một chuẩn mực kế toán mới. Nó là bước tiến quan trọng giúp doanh nghiệp toàn cầu hóa, minh bạch và bền vững hơn trong mắt nhà đầu tư và khách hàng.

Việc áp dụng IFRS 15 chắc chắn không dễ, nhưng với sự hỗ trợ từ công nghệ SAP ERP, doanh nghiệp có thể giảm đáng kể gánh nặng vận hành và đảm bảo tuân thủ quốc tế.

👉 IntegrateX đồng hành cùng doanh nghiệp trong hành trình này, với các giải pháp ERP linh hoạt, tích hợp chuẩn mực IFRS ngay trong hệ thống tài chính – kế toán. Nếu bạn đang quan tâm đến IFRS 15 và mong muốn tối ưu quy trình quản lý doanh thu, hãy liên hệ với chúng tôi để được tư vấn chi tiết.