IFRS 16 – Chuẩn mực về thuê tài sản: Doanh nghiệp cần chuẩn bị gì?

1. IFRS 16 là gì?

IFRS 16 – Leases – là chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế do IASB ban hành, có hiệu lực từ 01/01/2019, thay thế cho IAS 17.

IFRS 16 thay đổi hoàn toàn cách ghi nhận hợp đồng thuê tài sản, đặc biệt là thuê hoạt động (operating lease). Trước đây, thuê hoạt động chỉ được ghi nhận ngoài bảng cân đối kế toán, nhưng với IFRS 16, hầu hết các hợp đồng thuê phải được ghi nhận như một tài sản và nghĩa vụ nợ trên bảng cân đối kế toán.

2. Vì sao IFRS 16 quan trọng?

IFRS 16 được ban hành với mục tiêu tạo sự thống nhất trong việc ghi nhận và trình bày các hợp đồng thuê tài sản, không phân biệt quốc gia hay lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp. Trước đây, nhiều nghĩa vụ thuê – đặc biệt là hợp đồng thuê hoạt động – thường không được phản ánh trên bảng cân đối kế toán. Điều này khiến nhà đầu tư khó có cái nhìn chính xác về tình hình tài chính thực sự của doanh nghiệp. 

Với sự ra đời của IFRS 16, các doanh nghiệp buộc phải ghi nhận cả tài sản quyền sử dụng và khoản nợ thuê tài chính, từ đó nâng cao tính minh bạch. Nhờ vậy, thông tin về rủi ro và nghĩa vụ nợ liên quan đến hoạt động thuê trở nên rõ ràng hơn, giúp các bên liên quan có cơ sở tin cậy để đưa ra quyết định.

3. Nguyên tắc cốt lõi 

Nguyên tắc chính của IFRS 16:

Người đi thuê phải ghi nhận gần như tất cả hợp đồng thuê trên bảng cân đối kế toán, dưới dạng:

• Quyền sử dụng tài sản (Right-of-use asset)
• Nợ thuê (Lease liability)

4. Điều kiện áp dụng

IFRS 16 được áp dụng cho tất cả các doanh nghiệp và tổ chức có tham gia hợp đồng thuê tài sản, từ văn phòng, mặt bằng, máy móc sản xuất, phương tiện vận tải cho đến phần mềm hay thiết bị công nghiệp. Một hợp đồng chỉ được coi là hợp đồng thuê khi tài sản được xác định cụ thể và bên thuê có quyền kiểm soát việc khai thác, sử dụng tài sản đó trong một khoảng thời gian nhất định. Điều này đảm bảo các nghĩa vụ thuê được phản ánh trung thực trong báo cáo tài chính, bất kể loại tài sản hay quy mô hợp đồng.

Tuy nhiên, chuẩn mực cũng đưa ra một số ngoại lệ. Doanh nghiệp không bắt buộc phải ghi nhận đối với hợp đồng thuê ngắn hạn dưới 12 tháng (không kèm quyền gia hạn đáng kể) hoặc các hợp đồng thuê tài sản có giá trị thấp như điện thoại, laptop, máy in… Những trường hợp này nếu được áp dụng, doanh nghiệp phải thuyết minh rõ trong báo cáo tài chính để duy trì tính minh bạch.

4. Các nội dung cốt lõi của IFRS 16

4.1. Xác định hợp đồng thuê

Một giao dịch được coi là hợp đồng thuê khi bên thuê có quyền kiểm soát và khai thác một tài sản cụ thể trong một khoảng thời gian xác định để đổi lại các khoản thanh toán. Đây là bước khởi đầu quan trọng, giúp doanh nghiệp phân loại đúng loại hợp đồng và áp dụng chuẩn mực chính xác.

4.2. Ghi nhận ban đầu

Ngay khi hợp đồng bắt đầu có hiệu lực, doanh nghiệp phải ghi nhận tài sản quyền sử dụng và nợ thuê tài chính. Tài sản quyền sử dụng thường được tính dựa trên giá trị hiện tại của các khoản thanh toán thuê, cộng với chi phí trực tiếp liên quan. Song song đó, nợ thuê tài chính thể hiện nghĩa vụ thanh toán trong tương lai, giúp phản ánh đầy đủ hơn bức tranh tài chính.

4.3. Ghi nhận sau thời điểm ban đầu

Trong quá trình thực hiện hợp đồng, tài sản quyền sử dụng được khấu hao định kỳ giống như tài sản cố định. Còn nợ thuê tài chính được xử lý tương tự một khoản vay, trong đó chi phí lãi vay được phân bổ dần theo thời gian. Cách tiếp cận này bảo đảm chi phí thuê phản ánh sát thực tế tác động tài chính của hợp đồng.

4.4. Tác động đến báo cáo và chỉ số tài chính

Việc đưa tài sản quyền sử dụng và nợ thuê tài chính vào bảng cân đối kế toán làm gia tăng cả tài sản lẫn nợ phải trả. Điều này tác động trực tiếp đến các chỉ tiêu như hệ số nợ trên vốn chủ, khả năng thanh khoản, cũng như chỉ số EBITDA. Do đó, doanh nghiệp cần điều chỉnh phương pháp phân tích để có cái nhìn chính xác hơn về hiệu quả hoạt động.

5. Cách ghi nhận theo IFRS 16

IFRS 16 quy định doanh nghiệp thực hiện theo các bước:

Tại ngày bắt đầu thuê

• Ghi nhận quyền sử dụng tài sản (ROU asset)
• Ghi nhận nợ thuê (lease liability) bằng giá trị hiện tại của các khoản thanh toán thuê trong tương lai
  

Trong suốt kỳ thuê

Phân bổ chi phí:

• Khấu hao ROU asset theo thời gian hoặc theo mô hình tiêu thụ lợi ích
• Chi phí lãi vay trên nợ thuê (doanh thu – chi phí được tách riêng thay vì gộp thành tiền thuê như trước)

Kết thúc kỳ thuê hoặc thay đổi điều khoản

• Điều chỉnh lại giá trị tài sản và nợ thuê nếu hợp đồng thay đổi.
  

6. Ví dụ thực tế: Ứng dụng IFRS 16

Ví dụ 1 – Thuê văn phòng dài hạn
Một công ty thuê văn phòng 5 năm với giá 1 tỷ/năm. Trước IFRS 16, công ty chỉ ghi chi phí thuê từng năm. Với IFRS 16, công ty phải ghi nhận:

• Quyền sử dụng văn phòng (ROU asset) ≈ 5 tỷ (chiết khấu theo lãi suất)
• Nợ thuê 5 năm ≈ 5 tỷ
• Sau đó, mỗi năm khấu hao tài sản và ghi chi phí lãi vay, thay vì chỉ đơn thuần là chi phí thuê.

Ví dụ 2 – Thuê máy móc
Một doanh nghiệp sản xuất thuê dây chuyền trong 7 năm. IFRS 16 buộc phải ghi nhận giá trị dây chuyền thuê như một tài sản cố định và kèm theo khoản nợ thuê tương ứng. Điều này làm tăng tổng tài sản và tổng nợ trên báo cáo, ảnh hưởng đến chỉ số tài chính (debt-to-equity, EBITDA).

7. Thách thức khi áp dụng IFRS 16

Việc triển khai IFRS 16 gây ra không ít khó khăn cho doanh nghiệp:

• Khối lượng hợp đồng thuê lớn: Phải rà soát toàn bộ hợp đồng thuê để xác định phạm vi IFRS 16.
• Tính toán phức tạp: Cần chiết khấu dòng tiền thuê, phân bổ khấu hao, lãi vay → đòi hỏi kiến thức tài chính và công cụ tính toán chính xác.
• Ảnh hưởng đến chỉ số tài chính: Tăng tài sản và nợ có thể làm thay đổi covenants với ngân hàng hoặc đánh giá tín dụng.
• Cập nhật hệ thống kế toán: Các phần mềm kế toán cũ không đủ khả năng xử lý IFRS 16.

8. Vai trò của ERP trong việc tuân thủ IFRS 16

Giống như IFRS 15, IFRS 16 cũng yêu cầu hệ thống quản lý mạnh mẽ. Một ERP hiện đại có thể giúp:

• Quản lý hợp đồng thuê tập trung: Lưu trữ toàn bộ hợp đồng và tự động phân loại hợp đồng nào áp dụng IFRS 16.
• Tính toán tự động: Phân bổ khấu hao, lãi vay, cập nhật nợ thuê theo lãi suất chiết khấu.
• Báo cáo chuẩn IFRS: Sinh báo cáo tài chính với phần thuyết minh chi tiết về quyền sử dụng tài sản và nợ thuê.
• Theo dõi tác động tài chính: Hệ thống ERP giúp doanh nghiệp chủ động trong việc đánh giá ảnh hưởng của IFRS 16 đến EBITDA, hệ số nợ, dòng tiền.

Với nền tảng SAP ERP mà IntegrateX triển khai – doanh nghiệp có thể tích hợp IFRS 16 ngay trong mô-đun tài chính, đảm bảo tuân thủ và giảm thiểu sai sót.

9. Kết luận

IFRS 16 đã thay đổi cách nhìn nhận về thuê tài sản, biến những khoản thuê tưởng như “ngoài sổ sách” trở thành một phần rõ ràng của bảng cân đối kế toán. Điều này mang lại sự minh bạch, tin cậy, nhưng cũng đòi hỏi doanh nghiệp phải chuyển đổi quy trình và công nghệ quản lý.

Với kinh nghiệm triển khai các giải pháp ERP tại Việt Nam, IntegrateX sẵn sàng hỗ trợ doanh nghiệp trong lộ trình IFRS, từ phân tích nhu cầu, thiết kế hệ thống đến vận hành theo chuẩn quốc tế.

Bạn đã sẵn sàng để doanh nghiệp minh bạch và vững vàng hơn với IFRS 16 chưa? Hãy để IntegrateX đồng hành cùng bạn.